Duygu durum bozukluğu nedir? Belirtileri nelerdir?

Duygu durum bozukluğu nedir? 

Hayatı yaşarken olaylara karşı verilen tepkileri duygular belirler. Duygular yaşamda karşılaşılan süreçleri sağlıklı yönetmeyi sağlar. Korku ve panik anında kaçmak ya da kavga etmeye karar verme duygusu bizi yaşamda tutar. 

Ormanda karşılaşılan yaban hayvanıyla mücadele edecek gücümüz yoksa ya arkamıza bakmadan kaçar ya da dona kalırız. Her iki durumda da beyin, duygular vasıtasıyla hayatta kalmamız için metabolizmayı uyarır. 

Dış faktörlerden gelen saldırılara karşı kalp hızlı atmaya başlar. Kol ve bacaklara kan toplanır. Böylece olası bir savaşa karşı vücut güç toplar. 

Duygular sadece bedeni tehlikelerden koruyup hayatta kalmayı sağlamaz. Yaşamdan keyif almayı sağlayan haz duygusunu da açığa çıkarır. Güzel bir manzara, lezzetli bir yemek, kulağa hoş gelen müzik dünya nimetlerinden faydalanmayı ve yaşamdan keyif alarak hayat yolculuğunu tamamlamayı sağlar. 

Yaşanan kayıplar sayesinde hissedilen acı, üzüntü, keder de insanın tecrübe etmesi gereken duygular arasındadır. Bu duygular var olanın kıymetini bilme ve sebat duygusunu insana inşa ederek yakın çevreye bağlılıkla sadakat hissetmemizi sağlar. 

Pin

Bu denli önemli olan duyguların hepsinin aynı anda görülmesi beklenmez. Her duygu ait olduğu yer ve zamanda doğru orantıda ortaya çıkmalıdır. Anne veya baba kaybında üzüntü hissetmek yerine sevinç duyuyor olmak doğru duygu salınımı değildir. 

Duygu geçişleri arasında gereken sürenin sağlanmış olması da önemlidir. Çok mutlu bir anda birden bire ağlamaya başlamak veya öfkelenmek normal kabul edilmez. Önce ilk yaşanan duygu coşkuyla yaşanır tamamlanır biter ve ondan sonra koşulların getirdiği duyguya geçiş yapılır.

Duyguların sağlıklı ve sıralı bir şekilde yaşanmadığı, tüm duyguların aşırı sentezlendiği davranış durumlarına duygu durum bozukluğu denir. Duygu durum bozukluğunda yaşanan ruh hali abartılı, uçlarda, yersiz zaman ve mekânlarda ortaya çıkar. Duygular olması gerekenden uzun sürdüğü gibi kısada sürebilir.

Duygu durum bozukluğu belirtileri nelerdir?

Duygu durum bozukluğu yaşayan kişi tarafından anlamlandırılamaz. Aynı duygulara uzun süre maruz kalmak veya farklı duygulara çok hızlı geçiş yapmak kişi tarafından normal düşünülür. Diğer insanlarında kendisiyle aynı hissettiğini varsayar. 

Duygu karmaşaları sosyal bozulma, toplumdan soyutlanma, iş ve okul hayatında ciddi tıkanıklıklara yol açar. 

Duygu durum bozukluğu belirtileri şunlardır:

• Gün boyu üzgün hissetmek
• Hiç bir şey yapmama isteğine eşlik eden enerji yoksunluğu
• Halsiz ve uykulu olmak
• Geleceğe karşı umudu yitirmek, çaresizlik ve değersizlik hissi
• Önceden yapmaktan haz aldığı aktiviteleri reddetme
• Her türlü uyku bozukluğu
• Yaşamdan keyif alamama ölme isteği
• Odaklanmada güçlük
• Aşırı yeme veya az yeme iştah kaybı
• Günün her saati çok enerjik ve mutlu olma
• Sürekli hareket halinde olmak yerinde duramama
• Hızlı, seri ve çok konuşma
• İhtiyaç dışı para harcama
• Kendinden aşırı bahsetme mağdur olduğuna inandırma çabası
• Hızlı ve tehlikeli araba kullanma
• Sinirlilik ani öfke patlamaları

Pin

Duygu durum bozukluğu ile bipolar aynı mı?

Duygu durum bozukluğu genel bir tanımdır. Altında farklı çeşitleri bulunur. Bipolar da duygu durum bozukluk türlerinden biridir. Bipolar duygu durum bozukluğunun alt açılımıdır. Dolayısıyla bipolar da bir tür duygu durum bozukluğudur. 

Duygu durum bozukluğu düzelir mi?

Duygu durum bozukluğu uygun tedavi uygulandığı takdirde düzelir. Bazı duygu durum bozuklukları tamamen düzelirken bazıları da hayatı daha kaliteli yaşayabilecek aşamaya gelecek kadar kontrol altında tutulur. 

Hastalığın çeşidi ve yoğunluk derecesi tedaviye vereceği yanıtı değiştirir. Şikâyeti olan kişilerin önce hangi tür duygu durum bozukluğu yaşadığı tespit edilmeli. 

Bazen terapi tek başına etkili olmayabilir. Doktor tarafından ilaç takviyesi yapılabilir. Psikolojik ilaçların kullanımı birden bire kesilmemeli doktor gözetimi altında disiplinli bir şekilde kullanılmalıdır. 

Duygu durum bozukluğu düzenli terapi, ilaç ve aile desteğiyle maksimum seviyede düzelme sağlar. 

Duygu durum bozukluğu neden olur?

Duygu durum bozukluğu akıl ve zihin sağlığının bozulmasıdır. Zihnin doğru duygusal tepkimeler verememesi sonucu yanlış algılar oluşur. 

Duygu durum bozukluğu nedeni başlıca üç sebepten oluşur. Bunlar:

1. Genetik faktörler: Ailemizden sadece ten rengi, saç şekli, boy gibi genetik aktarımları almayız. Epigenetik olarak tanımlanan duygu şekli, beyinin algılama kapasitesi gibi davranışsal kalıntılarda aile genlerinden aktarılır. Aile geçmişinde duygu durum bozukluğu belirtileri taşımış bireyler varsa kişide de aynı bozukluğun geçmiş olacağı varsayılır. Duygular direkt olarak hormonların etkisindedir. Duyguları yöneten hormonların fazla ya da eksik salgılanması da genetik özellikler arasındadır.

2. Çevresel sebepler: Kişinin birinci çevresi içine doğduğu evdir. Çocuklukta bakım veren ebeveynin ilgisizliği, şiddet içerikli davranışları çocuğun yetişkinliğine kadar üzerinden atamayacağı travmalara sebep olur. Ayrıca ölüm, ayrılık, iflas gibi hayatı derinden etkileyen olaylarda duygu durum bozukluğuna sebep olan etmenlerdir.

3. Madde kullanımı: Alkol başta olmak üzere uyuşturucu ve porno dâhil bağımlılıklar madde bağımlılığı olarak geçer. Hayatın bir döneminde kullanılmış dahi olsa madde bağımlılıkları beynin amigdala bölümünde telafisi geri alınamayan hasarlar bırakır. Amigdala duygusal kararların alındığı bölümdür. Amigdalada oluşan hasarlar kişide duygu durum ve kişilik bozukluğu olarak ortaya çıkar. Ayrıca bazı uzun süre kullanılan ilaçlar içlerindeki etmen maddenin yan etkisi olarak duygularda karmaşaya ve duygu durum bozukluklarına sebep olur. 

Pin

Duygu durum bozuklukları kaça ayrılır?

Duygu durum bozukluğu kişinin sağlıklı ve doğru tepkiler vermesini engelleyen akıl sağlığı bozukluğudur. Duygu durum bozukluğu kişinin uç noktalarda ve hızlı değişkenlikle eşlik  eden duygu değişimlerini kapsar. Birden fazla duygu durum bozukluğu mevcuttur. Duygu durum bozuklukları depresyon kaynaklı ve bipolar kaynaklı olmak üzere iki çeşittir.

Depresyon kaynaklı duygu durum bozuklukları:

Depresyon kaynaklı duygu durum bozuklukları hayatı derinden etkileyen bir travmanın yaşanmasından sonra ortaya çıkar. 

Kişinin beklenmedik bir zamanda yaşadığı ani yaşamsal değişiklikler karşısında sağlıklı tepki veremez. Hayatta kalabilme gayesiyle kişi dona kalarak anı dondurur. Zamanında veremediği tepki kendini ağır depresyon olarak ortaya çıkartır. 

Kişinin 2 haftayı geçen sürede yaşadığı depresyon belirtileri tedavi edilmezse duygu durum bozukluğu olarak kalıcı hale gelir. Depresyon kaynaklı duygu durum bozuklukları şunlardır: 

Distimik depresyon

Depresyon belirtilerinin uzun yıllar sürmesi hali. Kronikleşen depresyon şeklidir. Terapisi daha uzun sürer ve inatçıdır. Terapi yarıda bırakıldığında genellikle sık tekrarlar.

Doğum sonrası depresyon

Doğum sonrasında yeni anne çocuğuna bakabilme konusunda kendini yetersiz hisseder. Sıklıkla bebeğini emzirirken boğularak ya da uykusunda öleceği endişesi yaşar. 

Diğer aile bireyleriyle sağlıklı iletişim bağı kopar. Eşiyle bebek arasında tercih etmesi gerektiğini düşünür. Bazı durumlarda bebeği reddeder. Emzirmek istemez. Doğum sonrası depresyonda hormonların etkisi büyüktür. 

Pin

Psikomotik majör depresyon

Kişinin olmayan bir olayı olduğunu sanma şeklidir. Algısal halüsinasyondur. Kişi hayatı sıklıkla sanrılarla yaşar. Arkasından konuşulduğu, tuzak kurulduğunu düşünür. En yakınındaki aile bireylerini dahi kendisine düşmanlık ettiğini düşüncesindedir. 

Melankolik depresyon

Melankolik depresyon halinde hayattan keyif alınmaz. Sürekli olarak üzüntü ve keder duygusu yaşanır. Genelde hedeflerini gerçekleştirmek konusunda pasif davranırlar. Sonrasında hayatın akıp gittiğini düşünerek yapamadıkları için suçluluk duygusu yaşar. 

Katonik depresyon

Yaşanan ağır depresyon sonucu kişinin motor becerilerini kaybetmiş olmasıdır. Tuhaf ve amaçsız hareketler sergiler. Konuşmaktan kaçınırlar. Bazı zamanlarda aşırı coşkulu vücut hareketleri olarak ortaya çıkar.

Mevsimsel depresyon

Çoğu kişinin karşılaştığı depresyon türüdür. Özellikle kış aylarında güneş ışığından az faydalanıldığından insana kasvet duygusunun hâkim olma halidir. Genelde kış ve sonbahar aylarının başlangıcında ortaya çıkar. Kendiliğinden iyileşir. 

Bipolar bozukluk kaynaklı duygu durum bozuklukları:

Duyguların iki yönde aşırı parlama halinde ortaya çıkan duygu durum bozukluklarıdır. Kişiler ya çok coşkulu ya da aşırı çökkün haldedir. Bu hal sürekli olarak bir döngü halindedir. Manik dönem yani coşkulu dönem sonrasında aynı oranda çöküş hali oluşur. Çöküşten sonra bir dönem duygular normal seyrinde seyreder. 

Manik dönemlerde kişi davranışlarını kontrol edemez. Bipolar bozukluk kaynaklı duygu durum bozuklukları şunlardır:

Bipolar I

Bipolar türleri arasında en şiddetli olanıdır. Manik dönem atakları bir haftadan uzun sürer. Klinik vaka olarak seyreder ve klinikte yatma gerekliliği olabilir. Depresyona bağlı duygu durum bozukluğunun en yoğun halidir. Kişi aşırı ve coşkulu davranışlar sergiler. Sonrasında pişmanlık yaşayacağı büyük bütçeler harcar. Uzman desteği olmadan düzelmez. 

Bipolar II

Bipolar I’de olduğu gibi mani duygular yaşar. Ancak Bipolar I’de olduğu kadar yüksek değildir. Kişi günlük sosyal ihtiyaçlarını karşılayabilir. Toplumda rahatsız edici kadar tepkiler göstermez. Yaşadığı aşırılıklar daha makul düzeydedir. Bu dönemde yaptıklarından dolayı daha az pişmanlık yaşar. 

Siklotimik bipolar

Bipolar I ve II’den daha hafif seyreden minör depresif olarak adlandırılan dönemleri kapsayan bipolar bozukluk türüdür. Atakların tekrar etme süresi daha kısa etkisi daha azdır. Hastanın ataklar arası normal yaşam sürdüğü dönem maksimum 2 aydır. 

Belirtiler neşeli, coşkulu akabinde durgunluk halinde sürekli ve hızlı dalgalanma yaşatır. En az iki sene bu şekilde seyreden bipolar türüne siklotimik bipolar tanısı konur.  

Tanımlanmamış bipolar bozukluk

Diğer bipolar bozukluk belirtilerinin aksine gündelik hayatı sürekli yönde etkileyen ruh halidir. Bipolar I, II ve siklotimik de manik depresif haller belirli sürelerde kendini tekrara gider. Ara dönemlerde kişi sakin ve daha normaldir. Bu dönem bir dinlenme demlenme halidir. Tanımlanmamış bipolar bozuklukta kişi hayatının tüm anlarını manik ya da depresif hal içerisinde geçirir. Oldukça yorucu ve klinik bir vaka halidir. 

Pin

Duygu durum bozukluğu neler yapar?

Duygu durum bozuklukları uzun yıllar süren ve kişinin hayat kalitesini son derece bozan ruhsal hastalık türüdür. Duygu durum bozukluğu olan kişiler kendilerini var oluşlarını bilemez. Davranışları kendilerine ve çevrelerine ruhsal, ekonomik çöküntü verir. 

Duygu durum bozukluğu bulunan kişilerin en yakın aile bireylerinde de depresif haller belirir. Kişi kendini çok değersiz ve yetersiz hisseder. Yaşadığı aşağılık duygusunu örtbas etmek için aşırı hal ve hareketler sergiler. 

Olur, olmadık zamanlarda çok coşkulu sevinçli görülür. Sonra aşırı keder ve üzüntüyle melankolik bir hal alır. Sonucunun ekonomik çöküşler sağlayacağı aşırı paralar harcar ve sonradan pişmanlık duyar. Bu hal daha depresif ve kızgın olmasına yol açar. Yoğun öfke patlamaları yaşar. 

Kişideki bu iki uçlu aşırı davranış ve ruh halleri çevresi tarafından kabul görmez. Yakın çevresi davranışlarından bezginlik ve bıkkınlık hisseder. Ekonomik anlamda kişi kötü niyetli kişiler tarafından sömürülür. 

Kişinin yaşantısını temelden sarsan ve kalitesiz bir hayat yaşamasına sebep olur. Duygu durum bozukluğu yaşayan kişilerde %60 oranında intihar hissi ve girişimi görülmüştür. Bu vakaların sadece %15’i başarılı intihar olarak kayıtlara geçmektedir. 

Duygu durum bozukluğu tedavisi

Duygu durum bozukluğu tedavisinde başlıca üç yol izlenir. Terapi, ilaç ve hastane yatışı. Tanı konulduktan sonra tedavi yöntemi semptomlara göre değişir. 

Genellikle psikoterapiye ilaç takviyesi eklenir. Duygu durum bozukluğunda serotonin hormonunu arttıracak lityum içerikli antidepresanlar kullanılır. Manik ve depresif ataklarda kullanılan ilacın formu miktarı değişir. İlaçlar en az 4 – 6 hafta arasında etki etmeye başlar. 

Hastaların ilaçlarının yetersiz kaldığı durumlarda kliniğe yatması gerekir. Klinik ortamda uygulanan tedaviye ilaveten beyine gönderilen transkraniyal manyetik similasyon teknikleri uygulanır. Elektrokonvülsif terapi olarak adlandırılan yöntemde beyine çeşitli elektro manyetik akımlar gönderilir. Sinirlerin uyarılmasıyla sağlıklı snaps hücrelerinin aktifleşmesi sağlanır. Aşırı hareket hali sağlayan beyin aktivitelerinin uyuşturularak dengeye gelmesi hedeflenir. 

Duygu durum bozukluğu tedavi edilmezse ne olur?

Duygu durum bozukluğu tedavi edilmezse ileri düzey psikotik bozukluklar gelişir. Bu bozukluklar arasında kendine veya çevresine zarar verme eğilimi sıralanır. Kişi hayatı boyunca kaygı bozukluğu yaşar. 

Tedavi edilmediği takdirde kariyer ve sosyal yaşantı ciddi zarara uğrar. Sonunda intihara varan ciddi psikiyatrik bir tablo oluşur. 

Duygu durum düzenleyici ilaçlar nelerdir?

Duygu durum düzenleyici ilaçların başında lityum gelmektedir. Kullanılan ilaçlar duygu durum bozukluğuna karşı oluşan atakların kontrol altında tutulmasını sağlamak üzere reçete edilir.

İlaç kullanımında ciddi yan etkiler oluşabilir. Doz ve miktar doktor kontrolünde sağlanmalıdır. İlaçlar kişinin normal mizacını dengede tutmaya yönelik destek sağlar. Bu sebepten bazı ilaçlar sağladığı yan etkilere rağmen kullanılması gereklidir.

Duygu durum düzenleyici ilaçlar şunlardır:

• Lityum
• Lamotrijin 
• Karbamazepin
• Valproik asit
• Okskarbazepins

Duygu durum düzenleyici ilaçların yanında uyku düzenleyici, anksiyete ve nöbetlere karşı önleyici ilaçlarda kullanılır. 

Pin

Duygu durum bozukluğu olanlara nasıl davranılmalı?

Duygu durum bozukluğu keskin ve ani davranışlar sergileyen karmaşık bir ruh halidir. Doğru psikoterapi yöntemleriyle kontrol altında tutulabilir. Sevdiklerinize duygu durum bozukluğu teşhisi konduysa onlara nasıl davranmanız gerektiğini bilmeyen bilirsiniz. Genelde diken üstünde hissetmenize sebep olan ne yapacağını bilememe hali yaşanır. 

Duygu durum bozukluğu olanlara nasıl davranılmalı bilgisine sahip olmak hem hastayı hem de hasta yakınını rahatlatır ve destekler. Aşağıda sıralanan davranış kalıpları hasta yakınlarına bu konuda destek olacaktır.

• Kendinizi eğitin: Psikolojisi bozuk terimi halk arasında durum tespit cümlesinden çok bir hakaret ifadesi olarak karşımıza çıkar. Gerçek olmayan bu ifadeyi söyleyenlere karşı durumun tıpkı beden sağlığı gibi elzem akıl ve ruh sağlığı bozukluğu olduğunu belirtin. Bu sayede hem sizin hem de karşınızda ki insanların farkındalığı artacaktır. Çeşitli kaynaklardan bilgiler edinip bu sorunu yaşayan sevdiklerinizin nasıl hissettiklerini anlamaya çalışın.

• Sabırlı olun: Teşhis konulduktan sonra en çok merak edilen soru sevdiğiniz kişinin ne zaman iyileşeceği yönündedir. Duygu durum bozuklukları hemen tedavi edilen hastalıklardan değildir. Bazen ömür boyu terapi desteği görülmesi gerekir. Mani dönemde yerinde duramayan mutluluktan uçan kişiyle depresif dönemde karalara bağlayan kişinin aynı kişi olup olmadığını anlamak yorucudur. Sabırlı ve sükûnetli olun.

• Şefkat gösterin: Toplumda psikolojik rahatsızlıkları olan kişilere acıma eğilimi vardır. Acımak tramvayı tetikleyen bir duygudur. Acımak yerine şefkat gösterin.

• Hastalıkla yüzleşin: Duygu durum bozukluğunun şeker, kanser gibi ciddi bir hastalıktan farkı yoktur. Biri fiziksel diğeri ruhsal yakınmalar gösterir. Bu gerçekle yüzleşin. Hastalığın sinir bozucu olduğunu önce kendiniz kabul edin.

• Yetişkince davranın: Hastalığı olan yakınınızla iki yetişkin gibi iletişim kurun. Onun ebeveyni gibi davranmayın. Psikolojik rahatsızlığı olduğu çocuk olduğu anlamına gelmez. Onun da süreçten sağlıklı çıkabilmesi için yetişkince muamele görmeye hakkı olduğunu unutmayın.

• Hastalığın bir suç ya da ceza olduğunu düşünmeyin: Duygu durum bozukluğu bir seçim değildir. Hiç kimse böyle bir hastalığı seçmez. Ya genetik geçişle gelmiştir ya da sürecin bir sonucudur. Karşı tarafı suçlayıcı davranışlarda bulunmayın.

• Geçmişe takılmayın: Duygu durum bozukluğu olan kişiler derin hayal kırıklığı yaşanmasına sebep olan davranışlar sergilemiş olabilirler. Kötü yaşanmışlıklara takılıp kalmayın. Yaşananlar sizin içinde sevdikleriniz içinde kolay olmamıştır. Ancak durumun hastalıklı bir ruh halinden kaynaklandığını unutmayın. Hasta yakınınıza yaptıklarından dolayı kırılıp gücenmeyin. Bugüne kadar olan oldu bu günden sonraki günlerin güzel olması için destek ve çaba verin.

• Kendinizi güçlendirin: Duygu durum bozukluğu olan kişiler zor ve inişli çıkışlı bir ruh hali içerisindedir. Bu durumla başa çıkmak çok yorucu ve zordur. Yakınınıza yardım edebilmek için sizin savunma mekanizmanızın güçlü olması gerek. Güçlü bir psikolojiye sahip olmanız gerektiğini unutmayın.

• Sevdiğinizden vazgeçmeyin: Sevdikleriniz planlarınızı alt üst edebilir. Size karşı sorumluluklarını yerine getiremeyebilir de. Oluşan aksaklıkların aranızdaki duygusal bağı koparmasına müsaade etmeyin. 

Duygu durum bozukluğu tedavisi ne kadar sürer?

Duygu durum bozukluğu tedavisi ne kadar sürer? hasta ve hasta yakınlarının en çok sorduğu sorudur. Tedaviye başladıktan sonra kişinin kendini iyi hissetme hali oluşabilir. Ancak bu yanıltıcı bir tablodur. Kişi kendinin iyileştiğini düşünerek tedaviyi ve ilaçları bırakma eğilimine girebilir. Bu durum oldukça riskli ve yeni bir atağın tetiklenmesine zemin hazırlayıcı olur. 

Tedavi yaşanan hastalığın türüne ve şiddetine göre değişir. Duygu durum bozuklukları arasında bipolar kaynaklı hastalıklar ömür boyu izlem gerektirir. Depresyon kaynaklı duygu durum bozuklukları bir yıl gibi bir sürede tedavi edilir.

Duygu durum bozukluğu nasıl anlaşılır?

Davranışlarda karşılaşılan her iniş çıkışlı duygular duygu durum bozukluğu olarak nitelendirilmez. Duygu durum bozuklukları belirtileri bazı akıl hastalıklarıyla benzerlik gösterebilir. 

Duygu durum bozukluğunun diğer akıl hastalıklarıyla karıştırılmaması için fiziksel muayene yanında kan değerlerine de bakılmaktadır. Yapılacak anket, uyku düzeni ve yeme içme alışkanlıkları uzman hekim tarafından değerlendirilir. Hekimler tarafından en çok tetkik edilen belirtiler şunlardır:

• Kişinin ani ve fevri davranışlarının sıklığı
• Aşırı coşku veya keder duygusunu yaşama süresi
• Gereksiz ve fazla para harcaması
• Uyku düzeninde bozulma
• Olağan dışı yeme içme 
• Kaygılı ve çaresiz hissetme
• İntihara meyil
• Canını tehlikeye atacak aktiviteler yapma aşırı cesaret
• Bir anının diğer anına uymaması
• Uyuşukluk hali veya aşırı hareketlilik

Sayılan belirtiler hastanın başlıca yakınma sebepleri arasındadır. Duygu durum bozukluğu tanısı sadece uzman hekim tarafından konulur. 

Zeki Ersin Yıldırım

27 Şubat 1987 İstanbul doğumluyum. SEO uzmanı ve basın mensubu olarak görev almaktayım. Bayandoktor.com başta olmak üzere birçok internet haber sitesinde aktif olarak çalışmaktayım.